Dünyanın vahid qlobal bazara çıxması prosesində qəhvə, kakao və digər içkilər kimi çay Qərb ölkələri tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş və dünyanın ən böyük içkisinə çevrilmişdir.
Beynəlxalq Çay Şurasının son statistikasına görə, 2017-ci ildə qlobal çay əkin sahəsi 4,89 milyon hektara çatıb, çay istehsalı 5,812 milyon ton, qlobal çay istehlakı isə 5,571 milyon ton təşkil edib.Dünya çayının istehsalı ilə satışı arasında ziddiyyət hələ də qabarıqdır.Dünyada çay artımı əsasən Çin və Hindistandan gəlir.Çin dünyanın ən böyük çay istehsalçısı olub.Bu məqsədlə, dünya çay istehsalı və ticarət modelinin çeşidlənməsi və təhlili, dünya çay sənayesinin dinamik tendensiyalarını aydın şəkildə anlamaq, Çin çay sənayesinin inkişaf perspektivlərini və ticarət modelinin tendensiyalarını səbirsizliklə gözləmək, tədarükləri istiqamətləndirmək üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. yan struktur islahatları və Çin çayının beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinin artırılması.
★Çay ticarətinin həcmi azalıb
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Statistikası Bazasının statistik məlumatlarına əsasən, bu mərhələdə 49 əsas çay yetişdirən ölkə var və çay istehlak edən ölkələr beş qitədə 205 ölkə və regionu əhatə edir.2000-ci ildən 2016-cı ilə qədər ümumi dünya çay ticarəti yüksəliş, sonra isə azalma tendensiyası nümayiş etdirdi.Dünya çayının ümumi ticarəti 2000-ci ildəki 2,807 milyon tondan 2016-cı ildə 22,61% artaraq 3,4423 milyon tona yüksəlib.Onların arasında idxal 2000-ci ildəki 1.343.200 tondan 2016-cı ildə 29,64% artımla 1.741.300 tona yüksəlmişdir;ixrac 2000-ci ildəki 1.464.300 tondan 2016-cı ildə 1.701.100 tona yüksələrək 16,17% artıb.
Son illərdə dünya çay ticarətinin həcmi azalma tendensiyası göstərməyə başlayıb.2016-cı ildə çay ticarətinin ümumi həcmi 2015-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 163 min ton azalaraq illik müqayisədə 4,52% azalıb.Bunlardan idxalın həcmi 2015-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 114,5 min ton, illik müqayisədə 6,17%, ixracın həcmi isə 2015-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 41,1 min ton azalıb. 2,77% azalma.İdxal həcmi ilə ixrac həcmi arasındakı fərq davamlı olaraq daralır.
★Çay ticarətinin qitələrarası paylanması dəyişdi
Çay istehlakı və istehsalındakı dəyişikliklərlə qitələr arasında çay ticarətinin həcmi də müvafiq olaraq inkişaf etmişdir.2000-ci ildə Asiyanın çay ixracı dünya çay ixracının 66%-ni təşkil edərək, onu dünyada çay üçün ən mühüm ixrac bazasına çevirdi, ondan sonra Afrika 24%, Avropa 5%, Amerika qitəsi 4% və Okeaniya gəlir. 1%.2016-cı ilə qədər Asiyanın çay ixracı dünya çay ixracatında payı olaraq 4 faiz bəndi azalaraq 62%-ə düşüb.Afrika, Avropa və Amerika cüzi artaraq müvafiq olaraq 25%, 7% və 6%-ə yüksəldi.Okeaniyanın dünyada çay ixracatının payı 0,25 milyon tona düşərək, demək olar ki, əhəmiyyətsiz olmuşdur.Asiya və Afrikanın çay ixracatının əsas qitələri olduğunu aşkar etmək olar.
2000-ci ildən 2016-cı ilə qədər Asiya çayının ixracı dünya çay ixracının 50%-dən çoxunu təşkil edib.Bu nisbət son illərdə azalsa da, hələ də ən böyük çay ixracat qitəsidir;Afrika ikinci ən böyük çay ixracat qitəsidir.Son illərdə çay ixracatının nisbəti bir qədər yüksəldi.
Bütün qitələrdən çay idxalı nöqteyi-nəzərindən 20-ci əsrin əvvəllərində Asiyanın idxalı təxminən 3% təşkil edirdi.2000-ci ilə qədər bu, 36% təşkil edirdi.2016-cı ildə o, 45%-ə yüksələrək dünyanın əsas çay idxal bazasına çevrildi;19-cu əsrin əvvəllərində Avropa Çinin idxalı dünya çay idxalının 64%-ni təşkil edirdi, bu, 2000-ci ildə Asiya ilə müqayisə oluna bilən 36%-ə, 2016-cı ildə isə daha da 30%-ə enmişdir;Afrikanın idxalı 2000-ci ildən 2016-cı ilə qədər 17%-dən 14%-ə qədər bir qədər azalıb;Amerikanın çay idxalı dünya üzrə dünya payını, əsasən dəyişməz, hələ də təxminən 10% təşkil edir.Okeaniyadan idxal 2000-ci ildən 2016-cı ilə qədər artıb, lakin onun dünyadakı payı bir qədər azalıb.Müəyyən etmək olar ki, Asiya və Avropa dünyanın əsas çay idxalı qitələridir və Avropa və Asiyada çay idxalı tendensiyası “azalma və artım” tendensiyası nümayiş etdirir.Asiya Avropanı geridə qoyaraq ən böyük çay idxal edən qitə oldu.
★Çay idxal və ixrac bazarlarının konsentrasiyası nisbətən cəmləşmişdir
2016-cı ildə ilk beş çay ixracatçıları Çin, Keniya, Şri-Lanka, Hindistan və Argentina olub ki, onların ixracı dünyanın ümumi çay ixracının 72,03%-ni təşkil edib.İlk on çay ixracatçısının çay ixracı dünyanın ümumi çay ixracının 85,20%-ni təşkil edib.İnkişaf etməkdə olan ölkələrin əsas çay ixracatçıları olduğunu aşkar etmək olar.Çay ixrac edən ilk on ölkənin hamısı inkişaf etməkdə olan ölkələrdir ki, bu da dünya ticarət qanunlarına uyğundur, yəni inkişaf etməkdə olan ölkələr aşağı əlavə dəyərli xammal bazarında üstünlük təşkil edir.Şri-Lanka, Hindistan, İndoneziya, Tanzaniya və digər ölkələrdə çay ixracında azalma müşahidə olunub.Bunlardan İndoneziyanın ixracı 17,12%, Şri-Lanka, Hindistan və Tanzaniya müvafiq olaraq 5,91%, 1,96% və 10,24% azalıb.
2000-ci ildən 2016-cı ilə qədər Çinin çay ticarəti böyüməyə davam etdi və çay ixrac ticarətinin inkişafı eyni dövrdə idxal ticarətindən əhəmiyyətli dərəcədə yüksək oldu.Xüsusilə ÜTT-yə daxil olduqdan sonra Çinin çay ticarəti üçün çoxlu imkanlar yaradılıb.2015-ci ildə Çin ilk dəfə olaraq ən böyük çay ixracatçısı oldu.2016-cı ildə ölkəmin çay ixracı əsasən yaşıl çay ixracatı olmaqla 130 ölkə və bölgə artıb.İxrac bazarları da əsasən Qərb, Şimali, Afrika, Asiya və digər ölkə və regionlarda, əsasən Mərakeş, Yaponiya, Özbəkistan, ABŞ, Rusiya, Honq Konq, Seneqal, Qana, Mavritaniya və s.
2016-cı ildə ən çox çay idxal edən beş ölkə Pakistan, Rusiya, ABŞ, Böyük Britaniya və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri olub.Onların idxalı dünya üzrə ümumi çay idxalının 39,38%-ni, çay idxal edən ilk on ölkənin isə 57,48%-ni təşkil edib.İnkişaf etməkdə olan ölkələr ilk on çay idxal edən ölkələrin əksəriyyətini təşkil edir ki, bu da davamlı iqtisadi inkişafla birlikdə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə də çay istehlakının getdikcə artdığını göstərir.Rusiya dünyanın əsas çay istehlakçısı və idxalçısıdır.Sakinlərinin 95%-i çay içmək vərdişinə malikdir.2000-ci ildən bəri dünyanın ən böyük çay idxalçısıdır. Pakistan son illərdə çay istehlakında sürətlə artıb.2016-cı ildə Rusiyanı keçərək dünyanın ən böyük çayı oldu.idxal ölkəsi.
İnkişaf etmiş ölkələr, ABŞ, Böyük Britaniya və Almaniya da əsas çay idxalçılarıdır.ABŞ və Böyük Britaniya dünyanın demək olar ki, bütün çay istehsal edən ölkələrindən çay idxal edərək dünyanın əsas idxalçı və istehlakçılarından biridir.2014-cü ildə ABŞ ilk dəfə Böyük Britaniyanı geridə qoyaraq, Rusiya və Pakistandan sonra dünyanın üçüncü ən böyük çay idxalçısı oldu.2016-cı ildə Çinin çay idxalı dünya üzrə ümumi çay idxalının yalnız 3,64%-ni təşkil edib.46 idxalçı ölkə (region) olmuşdur.Əsas idxal ticarət tərəfdaşları Şri Lanka, Tayvan və Hindistan idi.Üçü birlikdə Çinin ümumi çay idxalının təxminən 80%-ni təşkil edirdi.Eyni zamanda, Çinin çay idxalı çay ixracından xeyli aşağıdır.2016-cı ildə Çinin çay idxalı ixracın yalnız 18,81%-ni təşkil edib ki, bu da çayın Çinin çay ixracının valyuta qazandırdığı əsas kənd təsərrüfatı məhsullarından biri olduğunu göstərir.
Göndərmə vaxtı: 17 mart 2021-ci il
